Gluten içeren gıdalar sofralara en çok ekmek, makarna, bulgur pilavı ve unlu mamuller olarak geliyor. Birçok insanın severek tükettiği bu ürünlerdeki bitkisel protein gluten ise özellikle çölyak hastaları ve buğday alerjisi olanlar için hayatı zorlaştıran önemli bir sorun. 

Gluten konusunda tıp uzmanları arasında görüş birliği yok. Bazı doktorlar, daha sağlıklı bir yaşam için tahılların ve dolayısıyla glutenin beslenmeden tamamen çıkarılması gerektiğini belirtiyor. Harvard Üniversitesi’nin tam tahılları 10 süper besin içerisinde gösterdiğini, Akdeniz diyetinde ise tam tahıl olarak günde 10 hatta, 20 gram gluten tüketildiğini belirten İç Hastalıkları ve Gastroenteroloji Uzmanı Dr. Atilla Bektaş, glutensiz diyetin sadece çölyak hastalığı ve buğday alerjisi durumlarında zorunlu olduğunu, bunların dışında kalanlar için glutensiz diyetin önerilmediğini söylüyor.   

Çölyak dışı gluten hassasiyetinin ise çölyak hastalığı ve buğday alerjisi gibi ciddi klinik tablolara yol açmadığını belirten Doktor Atilla Bektaş, yol açtığı şikayetler nedeniyle zaman zaman huzursuz bağırsak sendromu (IBS) ile de karıştırılabilen gluten hassasiyeti ile ilgili sık sorulan 5 soruyu şöyle yanıtlıyor:  

1- Gluten hassasiyeti nedir, nasıl tanı konur?

Gluten, buğday, arpa ve çavdarda bulunan bitkisel bir proteindir. Gluten ile ilişkilendirilmiş başlıca hastalıklılar; Çölyak hastalığı (ÇH), Çölyak dışı gluten hassasiyeti (ÇDGH) ve buğday alerjisi (BA) olup toplumda görülme sıklıkları sırası ile %1, % 0,63 – 6 ve % 0,1-0,6 olarak değişmektedir

Çölyak dışı gluten hassasiyeti için çölyak hastalığı ve buğday alerjisinde olduğu gibi kesin tanı yöntemi yoktur. Gluten içermeyen bir diyet ile şikayetlerin en az %30 oranında azalması ve bunun ardından tekrar gluten içeren diyetin başlanması (6-8 gram/gün; ortalama 80 gram makarna ya da 4 ince dilim ekmek) ile şikayetlerin yeniden ortaya çıkmasıyla teşhis konur.

2- Gluten hassasiyeti hangi belirtilerle ortaya çıkar?

Çölyak dışı gluten hassasiyeti tipik mide-bağırsak şikayetleri; karın ağrısı, şişkinlik ve bağırsak alışkanlığının değişmesi (ishal/kabızlık) olarak ortaya çıkmaktadır. En sık bildirilen bağırsak dışı şikayetler ise çabuk yorulma, baş ağrısı, eklem ve kemik ağrısı ile duygu durum bozuklukları (depresyon, bipolar bozukluk), deri bulguları, zihin bulanıklığı ve dikkat eksikliğidir. Ancak ÇDGH, toplumun yaklaşık %10-20’sini etkileyen huzursuz bağırsak sendromu (IBS) ile karıştırılabilmektedir. Her ikisinde de benzer şikayetler ve bulgular görülmektedir. Bazı araştırmacılara göre çölyak dışı gluten hassasiyeti, huzursuz bağırsak sendromunun bir alt grubudur.

3- Gluten hassasiyeti nasıl tedavi edilir?

Çölyak dışı gluten hassasiyeti, çölyak hastalığı ve buğday alerjisi dışlandıktan sonra bir gastroenterolog tarafından konulmalıdır. Çölyak hastalığında şikayetler 100 mg /gün gluten tüketimi ile ortaya çıkarken; çölyak dışı gluten hassasiyetinde 6-8 gram/gün gluten tüketimi ile ortaya çıkar, bu da günde ortalama 80 gram makarna ya da 4 ince dilim ekmeğin tüketilmesi demektir.

Çölyak hastalığı ile buğday alerjisinde, gluten içeren gıdalar ömür boyu tamamen diyetten çıkarılır. ÇDGH’de ise altı ay süre ile gluten içeren ekmek, makarna, bulgur pilavı ve unlu mamuller gibi gıdalar beslenmede kısıtlanır. Bu sürenin sonunda kişiye yeniden glutenli gıdalar verilir, şikayetler tekrarlamıyorsa glutenli beslenme düzenine geçilir.

4- Gereksiz yere glutensiz diyet uygulamak sakıncalı mı?

Çölyak hastalığı ya da buğday alerjisi olmayan kişilerin gereksiz yere glutensiz diyet uygulaması, pahalı ve zor bir tercihtir, yanı sıra sağlıklı da değildir. Tahıl grubu besinleri içermeyen glutensiz diyetler lif, mineral ve vitamince zayıftır. Ayrıca tip 2 diyabet, kalp krizi ve obezite riskini artırabilir. Yani sağlıklı insanlarda gluten içeren gıdaların, özellikle de tam tahılların tüketilmesi sağlıklıdır, yeter ki işlenmiş/rafine gıda olmasın, tam tahıl olsun.

 5- Gluten hassasiyetinden korunmak için nelere dikkat etmek gerekir?

Gluten hassasiyetinden korunmak, gluten içeren besinleri kısıtlamakla olur. Ancak sağlıklı kişilerin glutenden korunması değil bilakis gluten içeren gıdaları tüketmesi gerekir. Harvard Üniversitesi tam tahılları 10 süper besin içerisinde göstermiştir. Dünyanın en sağlıklı diyeti olan Akdeniz diyetinde tam tahıl olarak günde 10 hatta, 20 gram gluten tüketilir. Dünya Sağlık Örgütü obezite ile savaşta tam tahılı, sert kabuklu yemişleri, meyve ve sebze ile beslenmeyi önermektedir.

Son yıllarda, Atkins diyeti ve taş devri diyeti gibi kısıtlayıcı diyetlerle  beslenmenin zararları ortaya kondu. Bu diyetler gibi birçok değişik moda diyetler geldi geçti. Çölyak hastası sayısına göre orantısız olarak büyüyen glutensiz diyetin (GFD) ömrü, diğerlerine kıyasla çok uzun süreli olmuştur. Kar marjı yüksek glutensiz diyet pazarı bugün yıllık 15 milyar doları aşmıştır. Bu konuda ne yazık ki bilimsel verilere dayanmayan, ısmarlama yazılmış olan bazı bestseller kitaplar da etkili olmuştur. Bağırsak problemleri olan kişilerde genel olarak tahıllara yönelik bir ön yargı olduğu biliniyor. Oysa gluten içeren tahıl grubu gıdalar dışındaki farklı gıdaların tüketilmesi sonucunda da benzer bazı şikayetlere neden olabilecek çeşitli “gıda reaksiyonları’’ oluşabilmektedir. Örneğin; süt, yumurta, baklagiller, çilek ya da domates gibi bazı meyve ve sebzelerin tüketilmesiyle çeşitli sıklıklarda gıda intoleransı/duyarlılığı ya da alerjisi görülmektedir. Glutensiz diyete alternatif olarak karabuğday için de çeşitli bireysel duyarlılıklar tanımlanmıştır.