Bosna Hersek’te 1992-1995 yılları arasında büyük katliamların yapıldığı savaşı sona erdiren Dayton Barış Anlaşması, silahları susturdu ancak ülkeyi karmaşık bir yapı ve siyasi kördüğümle karşı karşıya bıraktı.  

ABD’nin Ohio eyaletindeki Dayton Hava Üssü’nde 21 Kasım’da paraf edilen anlaşmayı, Bosna Hersek’in ilk Cumhurbaşkanı merhum Aliya İzzetbegoviç, Sırbistan Devlet Başkanı Slobodan Miloseviç ve Hırvatistan Devlet Başkanı Franjo Tudjman, 20 yıl önce bugün Fransa’nın başkenti Paris’te imzaladı.

Ülkede 3,5 yıl süren kanlı savaşı sona erdirmiş olsa da Bosna Hersek’i karmaşık bir devlet yapısıyla baş başa bırakan anlaşma, Bosna Hersek’in ekonomik anlamda gelişmesi ve Avrupa-Atlantik kurumlarına entegrasyonu önündeki en büyük engellerden biri olarak gösteriliyor.

Boşnak lider Aliya İzzetbegoviç, Dayton’a dair açıklamasında, “Bu adil bir barış değil ancak savaşın devam etmesinden daha adil. İçinde bulunduğumuz bu durumda ve böyle bir dünyada daha iyi bir barış sağlanamazdı da” ifadesini kullanarak Dayton’un imzalandığı dönemdeki koşulları en iyi şekilde ifade etmişti.

11 bölümden oluşan Dayton Barış Anlaşması’nın 4. bölümü, bugün de yürürlükte olan ve büyük tartışmalara neden olan Bosna Hersek Anayasası.

Dayton’la gelen karmaşık yapı

Dayton, Bosna Hersek’teki silahları susturdu ancak ülkeyi siyasi kördüğümle baş başa bıraktı. Üç yıl boyunca birbiriyle savaşan Boşnak, Sırp ve Hırvatlar, bu anlaşmayla tek bir çatı altında, “ülkenin kurucu unsurları” oldu. Dayton, Bosna Hersek’i dünyanın en karmaşık idaresinin bulunduğu devletlerden biri haline getirdi.

Bosna Hersek, topraklarının yüzde 51’ini oluşturan, Hırvat ve Boşnak nüfusunun yoğun olarak yaşadığı Bosna Hersek Federasyonu (FBIH), topraklarının yüzde 49’unu oluşturan ve nüfusun büyük çoğunluğu Sırp olan Bosna Sırp Cumhuriyeti (RS) ve çok küçük bir yüzölçümüne sahip olan Brçko Özerk Bölgesi’nden oluşuyor. Öte yandan, Bosna Hersek Federasyonu da kendi içerisinde her birinin kendi başbakanı, meclisi, bakanları bulunan 10 kantona ayrılıyor. 

Dayton’a göre hazırlanan siyasi sistemde, devlet, entite ve kantonlarda toplam 5 başkan, 13 başbakan ve 136 bakan bulunuyor.

Devletin zirvesinde ise Boşnak, Sırp ve Hırvat olmak üzere üç üyeden oluşan Devlet Başkanlığı Konseyi bulunuyor. Genel seçimlerde konsey üyeliğine seçilen isimler, dönüşümlü olarak sekiz aylığına “konsey başkanlığı” görevini yürütüyor. Konseyin Hırvat ve Boşnak üyeleri, Bosna Hersek Federasyonu’nda yaşayan vatandaşlarca, Sırp üye ise Bosna Sırp Cumhuriyeti’ndeki vatandaşlarca seçiliyor.

Devlet, entiteler ve kantonlar düzeylerinde de hükümetlerin, milletvekillerinin, başbakanların bulunması nedeniyle bu karmaşık yapı birçok kez hükümetler arasında yetki kargaşasına neden oluyor.

Karmaşık yapı, karar alınmasını zorlaştırıyor

Dayton’la gelen siyasi karmaşık yapı, ülkedeki karar alma mekanizmasının işleyişini de olumsuz etkiliyor.

Meclisten en basit bir kanun çıkarılması dahi, Sırp, Boşnak ve Hırvatların onayını gerektirdiğinden aylar sürebiliyor. Karar almadaki bir diğer önemli sorun da Devlet Başkanlığı Konseyi’nde yaşanıyor. Özellikle dış politika ve anayasal konularda alınacak kararlarda üç konsey üyesinin de uzlaşması gerekiyor. Bu da bazen uzun zaman alıyor, bazen de bu kararlar hiçbir zaman onaylanamıyor.

Bu nedenle birçok AB ülkesinin kınadığı Srebrenitsa’da yaşanan soykırımı, Bosna Hersek kınayamıyor. Çünkü bu soykırımın kınanması için ülkedeki Sırpların da onayı gerekiyor.

Bosna Hersek’in NATO ve AB üyeliği yolunda ilerlemesi ve ekonomik anlamda gelişmesinin önündeki en büyük engel olarak da yine Dayton gösteriliyor.

Bosna Hersek’te Sırp cumhuriyeti

Bosna Hersek’te, savaştan önceki son sayıma göre ülke nüfusunun yüzde 37’sini oluşturan Sırplar, Dayton Barış Anlaşması sayesinde ülke topraklarının yüzde 49’unun üzerinde kurulan Bosna Sırp Cumhuriyeti’nde (RS) egemenliklerini sürdürüyor. Kendi başkanı, başbakanı, bakanları, meclisi hatta “bayrağı” bulunan Bosnalı Sırplar, Banya Luka şehrini idari merkez olarak kullanıyor. Dayton’un paraf edildiği 21 Kasım, Bosna Sırp Cumhuriyeti’nde “resmi bayram” olarak kutlanıyor.