Bu yazımızda özellikle ekonomik sıkıntılar yaşadığımız bugünlerde ülkemiz açısından son derece önemli olduğuna inandığımız kayıt dışı sorununun nihai anlamda çözümüne katkıda bulunmak amacıyla ülkeyi yönetme sorumluluğu bulunan tüm kesimler ve uygulayıcılar açısından faydalı olacağına inandığımız önerileri sunacak, geçtiğimiz günlerde OVP’nın açıklanmasıyla daha da önemli hale gelen bu konuda yapılması gerekenleri açıklamaya çalışacağız.
Ülkemizin En Önemli Sorunlarından Biri Kayıt dışı Ekonomi:
Türkiye’de yapılan kayıt dışı ekonomi ölçümleri, bu büyüklüğün oldukça geniş bir faaliyet alanını kapsadığını göstermektedir. Ülkemiz açısından hâlâ önemini koruyan kayıt dışı sorununun çözümünde önemli adımlar atılması gereği açıktır. Sorunun çözümü konusunda son dönemlerde önemli gelişmeler kaydedilmiş olmakla birlikte, bu konuda yapılacak daha çok çalışma olduğunu söyleyebiliriz. 2023 yılında toplam istihdam rakamları ile %32,9’luk kayıt dışılık oranı dikkate alındığında yaklaşık 10.5 milyon kişinin kayıt dışı çalıştığı söylenebilir. Kayıt dışı çalışan bu kişilerin kayıt altına alınması durumunda bu kayıt dışılıktan yaklaşık 45 milyar TL prim geliri elde edilecektir. Bu rakam 2022 yılı SGK açığı olan 39,7 milyar TL’nin üzerinde bir bir rakam olduğu düşünüldüğünde sorunun çözümünün ne kadar önemli olduğu görülecektir.
Sorunun çözümü için Gelir İdaresi Başkanlığı ve Sosyal Güvenlik Kurumu birlikte daha etkin ve sonuç alıcı çalışmalara hız vermeleri gereği açıktır. Bu kurumların tüm kamu kurum ve kuruluşları ile bilgi paylaşımı ve güncel veriye ulaşımını sağlayacak teknolojik alt yapı çalışmaları en kısa sürede tamamlanmalıdır.
Kayıt Dışı Konusunda Yeterli Bilincin Oluşturulması
Kayıt dışı sorununun çözümü sadece yapılacak yasal ve idari düzenlemelerle mümkün görülmemektedir. Bu konuda yıllarca ihmal edilen vergi ve diğer yükümlülüklerle ilgili gerekli bilincin oluşması yönünde çabaların artırılması gerektiğini düşünmekteyiz. Bu bilincin oluşturulması anlamında ilk olarak ilk ve orta öğretimde konunun zihinlere yerleştirilmesi son derece önemlidir.
Bu konu son derece önemli olup, ilgili bakanlar düzeyinde ele alınmalıdır. Milli Eğitim Bakanlığı ve YÖK ile gerekli altyapı çalışmaları başlatılmalı ve müfredat programları bu bilincin oluşmasını sağlayacak düzeyde hazırlanmalıdır. Özellikle “Ağaç yaş iken eğilir” prensibi gereği ilköğretim okullarında okutulacak ders prog- ramları bu bilinci oluşturacak kapsam ve nitelikte olmalıdır.
Kayıt dışı ile mücadelede uzun soluklu bir çalışma sonucu başarılı olunabileceği, sorunun çözümünün kısa, orta ve uzun vadeli bir perspektifle ele alınması gerçeği unutulmamalıdır. Bu kapsamda eğitim konusunda yapılacak çalışmalar uzun vadede önemli katkılar sağlayacaktır.
Yeni bir Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadele Stratejisi Eylem Planı Hazırlanmalı ve Uygulamaya Konulmalıdır
Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadele Stratejisi Eylem Planı konusunda bugüne kadar değişik hükümetlerce değişik zamanlarda Orta Vadeli Program Ve Orta Vadeli Mali Planlara dayalı olarak eylem planları hazırlanmış ancak bu eylem planları maalesef etkin ve sonuç alıcı bir şekilde uygulanamamıştır.Konuyla ilgili son olarak Hazine Ve Maliye Bakanlığı tarafından 2022 yılı sonlarında 2023-2025 Kayıt Dışıyla Mücadele Eylem Planı hazırlanmıştır.
Bundan sonraki süreçle ilgili olarak Hazırlanan Eylem Planı tekrar gözden geçirilmeli aşağıda ana başlıklar halinde belirlenen konular ayrıntılı olarak tekrar değerlendirilmeli bu konularla ilgili hedef strateji ve eylemler kısa orta ve uzun vadeli bir perspektifle ele alınarak çözüm önerileri getirilmelidir.
Öneriler*
- Teknolojik Altyapı Çalışmalarının Hızlandırılması
- Yeşil Kartlılar Sorununun Çözümü Ve Bu kapsamda Soybis Sisteminin Değerlendirilmesi
- Vergi Denetimi ile İlgili Yaşanan Sorunlar Giderilmelidir
- 3568 Sayılı Yasa’ya Göre Hizmet Veren YMM Ve SMMM’lerden Yeterince Yararlanılamamaktadır
- Kayıt Dışı Konusunda Yeterli Bilincin Oluşturulması
- Vergi Yasalarının Revizyonu ve Mevzuatın Gözden Geçirilmesi
- Kurumlararası İletişim ve İşbirliği
- Vergi ve Prim Oranlarının Değerlendirilmesi
- Çalışanların Özlük Hakları İle İlgili Sorunlar
- Tarım Sektörü Başta Olmak Üzere Kayıt dışılığın Yoğun olduğu Sektörlerde Özel Eylem Planlarının Devreye Konulması..
* Sorunun çözümüne ilişkin bu başlık altında yer alan çözüm önerileri, Türkiye Ortadoğu Amme İdaresi Enstitü Yayınları’ndan çıkan Fatih Acar/ Kayıt Dışı Ekononi kitabının, bölüm 5 sayfa 315-3317’de ayrıntılı olarak açıklanmıştır.