TÜİK’ten yapılan açıklamaya göre, her yıl fiyat derlenen yerleşim yerleri ve iş yerleri, endeks sepetinde yer alan ürünler ve ağırlıkları ile ürünlerin tanımları güncelleniyor.
Tüketici fiyat endeksi (TÜFE) sepeti ve ağırlıkları ile açıklanan değişim oranları tek birey ya da belirli bir gelir grubuna ait olmayıp, ülke ortalamasını ifade ediyor.
EN ÇOK SATIŞ YAPAN FİRMALARDAN FİYAT DERLEMESİ AMAÇLANIYOR
2019 yılından itibaren Gelir İdaresi Başkanlığından (GİB) iş yerlerine ait ciro verilerinin elde edilmesi ile perakende sektöründe yer alan marketler ve giyim mağazaları için ciro değerleri kullanılarak iş yeri örneklemi yapılıyor. Her yıl aralık ayında en güncel ciro verileri incelenerek, il bazında fiyat derlenen marketler ve giyim mağazaları gözden geçiriliyor.
Perakende sektöründe yer alan marketler ve giyim mağazalarının il bazında ciro büyüklükleri esas alınarak tüketicilerin o ilde yoğun olarak tercih ettiği, en çok satış yapan zincir ve yerel firmalardan fiyat derlenmesi amaçlanıyor.
Her yıl aralık ayında yapılan güncellemede, ağırlığı artan mal ve hizmetler endeks sepetine dahil edilirken, ağırlığı azalan ürünler sepetten çıkartılıyor. Bu nedenle, TÜFE sepetinde yer alan ürünlerin sayısı her yıl değişim gösteriyor.
Güncellemeye göre, sepete giren maddeler turşu ve sweatshirt (kadın için) oldu.
Sepetten çıkan maddeler ise tere, erik, normal buzdolabı (derin donduruculu), karışım kumaşlar ve şofben olarak belirlendi.
ANA GRUP AĞIRLIKLARI
2021 yılı TÜFE hesaplamalarında kullanılacak ana grup ağırlıkları da belirlendi.
Buna göre, gıda ve alkolsüz içeceklerin ağırlığı yüzde 22,77’den yüzde 25,94’e çıkarıldı. Salgın sürecinde önemi artan sağlığın ağırlığı ise yüzde 2,80’den yüzde 3,25’e yükseltildi.
Konut, haberleşme, ev eşyası gruplarının ağırlığı artarken, alkollü içecekler ve tütün, giyim ve ayakkabı, eğitim, lokanta ve oteller gibi grupların ağırlığı azaldı.
Söz konusu ağırlıklar, alkollü içecekler ve tütün için yüzde 4,88, giyim ve ayakkabı için yüzde 5,87, konut için yüzde 15,36, ev eşyası için yüzde 8,64, ulaştırma için yüzde 15,49, haberleşme için yüzde 4,64, eğlence ve kültür için yüzde 3,01, eğitim için yüzde 2,28, lokanta ve oteller için yüzde 5,91, çeşitli mal ve hizmetler için yüzde 4,73 oldu.
COVİD-19 SALGINI, HANE HALKI TÜKETİM HARCAMALARINI ÖNEMLİ DERECEDE ETKİLEDİ
2020 yılında ortaya çıkan Covid-19 salgını, hane halkı tüketim harcamalarını önemli derecede etkiledi. Salgın sebebiyle tüketim alışkanlıklarında oluşan değişimlerin bir kısmı geçici olurken, bazılarının ise uzun süre devam etmesi öngörülüyor.
2021 yılında da devam etmesi beklenen söz konusu etkilerin TÜFE ağırlıklarına en güncel şekilde yansıtılması için Avrupa Birliği İstatistik Ofisi (EuroStat) Aralık 2020’de metodolojik kılavuz yayımladı.
Covid-19 salgını döneminde toplum sağlığına risk oluşturmamak için Nisan 2020 itibarıyla TÜİK’in tüm hane halkı anketlerinde yüz yüze görüşme uygulaması geçici süreyle durduruldu. Bu sebeple TÜFE ağırlıklarının temel veri kaynağı olan, kapsamı gereği farklı bir veri derleme yöntemiyle uygulanması mümkün olmayan hane halkı bütçe anketi, 2020 yılı için tamamlanamadı. 2021 yılı TÜFE ağırlık güncellemesi EuroStat’ın konuya ilişkin kılavuzunda belirtilen yöntemler doğrultusunda hesaplandı.
Covid-19 salgınıyla birlikte hane halkı harcamalarına dahil olan bazı madde çeşitleri (maske gibi) 2021 yılında sepet kapsamına alındı. Cerrahi maske, madde çeşidi olarak “diğer sağlık ürünleri” maddesinin altında yer alıyor.
BAZI ÜRÜNLERE İLİŞKİN MADDE ÇEŞİT SAYISI VE AĞIRLIKLARI GÜNCELLENDİ
2021 yılında TÜFE madde sepetinde, “kabartma maddeleri” başlığı altında yer alan “kuru maya” madde çeşidi için tanım değişikliği yapıldı.
Daha önce belirli bir gramajda satışa sunulan bir paket kuru hamur mayası fiyatı takip edilirken, alanda tespit edilen gramaj farklılıkları nedeniyle ölçü birimi değiştirildi ve kilogram bazında ürün fiyatı takibine geçildi.
Ayrıca, “beyaz peynir”, “sigaralar”, “diğer sağlık ürünleri”, “otomobil (dizel)”, “otomobil (benzinli)” ve “resmi evraklarla ilgili hizmet ücreti” maddelerine ilişkin madde çeşit sayısı değiştirildi ve ağırlıkları güncellendi.
Bu değişikliğin sebebi, hane halklarının madde çeşidi düzeyinde değişim gösteren güncel tüketim tercihlerinin detaya yansıtılabilmesi oldu. Örneğin, “sigaralar” için yeni bir ürünün (madde çeşidi) piyasaya girmesi veya yaygın olarak tüketilir hale gelmesi durumunda madde sepetine çeşit olarak eklenmesi gerekiyor.
Aynı durum otomobiller için de geçerli. Her yıl yeni modellerin piyasaya girmesi ve bazı modellerin üretimine son verilmesi nedeniyle “otomobil (dizel)” ve “otomobil (benzinli)” maddeleri için fiyatı derlenen marka ve modeller güncelleniyor. Ayrıca tüketicilerin zaman içinde değişen vites türü gibi tercihleri de madde çeşidi ve ağırlıklarına yansıtılıyor.
“Beyaz peynir” tanımının hane halkları tarafından yaygın olarak tüketilmeye başlanan peynir çeşitlerini de kapsayacak şekilde genişletilmiş olması da bu kapsamda gerçekleştirildi.
Ocak 2021 dönemi itibarıyla yayımlanan ortalama madde fiyatlarında söz konusu maddeler için gözlenecek fiyat değişimlerinin bu kapsamda değerlendirilmesi gerekiyor.
FİYAT DERLEME DÖNEMLERİ
TÜFE kapsamında fiyat derleme sıklığı piyasadaki fiyat gelişimini yansıtacak şekilde yapılıyor. Fiyat hareketliliği yüksek ürünlerde daha sık aralıklarla fiyat derlemesi söz konusu oluyor.
Ay içinde meydana gelebilecek fiyat farklılaşmasının yakalanabilmesi amacıyla taze sebze ve meyve, tüp gaz, LPG, futbol maçına giriş ücreti ile seçilmiş gıda ürünleri haftada 1 kez olmak üzere, ayda 4 defa derleniyor. Sigaralar, benzin-mazot, altın fiyatları (günlük), bunların dışında kalan diğer tüm madde çeşitlerinin fiyatları için ayda iki kez derleme yapılıyor.
Covid-19 salgını döneminde uygulanan kısıtlamalar neticesinde bazı iş yerleri kapandı ya da çalışma saatleri değiştirildi, bazı hizmetler ise sağlanamadı. Bu süreçte, TÜFE hesaplamalarının aksamadan devam etmesi için alanda fiyat derleme çalışmaları mümkün olduğunca devam ettirildi.
Kısıtlamalar nedeniyle alanda fiyata erişilememesi durumunda EuroStat tarafından kılavuzda önerilen alternatif yöntemlere başvuruldu. Bu kapsamda telefon ile fiyat derleme, internet ve barkod verileri fiyatlarının kullanılması, e-posta ile fiyat toplama gibi alternatif veri kaynakları kullanıldı.
BARKOD VERİLERİ, VERİ DERLEME SÜRECİNE ENTEGRE EDİLDİ
Tüketicilerin satın aldığı ürünlere ilişkin veriler, çeşitli mali işlemlerin gerçekleştirilebilmesi için ticaret sektöründe faaliyet gösteren firmalarca kayıt altına alınıyor. Son yıllarda birçok ulusal istatistik ofisi, perakende marketler tarafından tutulan bu satış verilerinin TÜFE’de veri kaynağı olarak kullanımı üzerinde çalışıyor.
TÜİK’in, barkod (satış) verilerinin TÜFE veri derleme süreçlerine entegre edilmesine yönelik çalışmaları 2018 yılından beri devam ediyor. Bu kapsamda perakende ticaret sektöründe önemli paya sahip zincir marketlerden sağlanan verilerin 2020 yılında analiz süreçleri tamamlandı ve verinin TÜFE hesaplamaları için kullanıma hazır hale getirilebilmesine yönelik diğer çalışmalar (sınıflama, kod eşleştirmeleri gibi) yapıldı. 2021 yılı TÜFE hesaplamalarında perakende ticaret sektöründe önemli paya sahip zincir marketlerden sağlanan barkod (satış) verileri kullanılmaya başlandı.
Böylelikle, ayın belirli günlerinde alandan derlenen fiyatlar yerine, firmalardan sağlanan şube bazında günlük satış ve miktar verileri kullanılarak ayın genelini kapsayan fiyatlar endekse dahil edildi. Barkod verilerinin sisteme dahil edilmesiyle TÜFE kapsamında derlenen toplam fiyat sayısının yaklaşık yüzde 21’i zincir marketlerden doğrudan temin edilmiş olacak.