Bankaların yurt dışında şube açmaları temelde ekonomik, finansal ve mevzuatla ilgili sebeplerden kaynaklanıyor. Türkiye’nin bir ülkeyle ekonomik ilişkilerinin gelişmesi, dış ticaret hacmi ve yatırımlardaki artış, yurt dışı şube ihtiyacını doğuran temel ekonomik sebeplerin başında geliyor.
Bunun dışında yurt dışından sağlanmak istenen fonlara erişimin kolaylaşması ve yurt dışı finansal kurumlarla rekabet, yurt dışı şube açılmasında etkili olan finansal faktörler olarak görülüyor.
Mevzuatla ilgili çeşitli faktörler de yurt dışı şubelerin işlem hacmini etkiliyor. Geçmişte yurt içi yerleşiklere dönük döviz kredisi açmanın önemli sınırlamalara tabi olması nedeniyle, yurt dışı şubelerin bu tür işlemlerindeki hacminin arttığı; bu kısıtlamaların 2010 yılında büyük ölçüde kaldırılmasıyla beraber yurt dışı şubelerden sağlanan yabancı para kredilerde de azalış görülmüştü.
Türk bankaları yurt dışında şube açmaya 1990’lı yıllarda başlarken, bu süreç 2000’li yıllarda hız kazandı. Yurt dışı şubelerin büyük kısmı, ekonomik ilişkilerin güçlü olduğu ve geliştiği Avrupa ve Orta Doğu bölgelerinde olmakla beraber, ABD, Çin ve Orta Asya coğrafyasında da şubeler bulunuyor.
Güçlenen makroekonomik yapı ve küresel sermaye akımlarına entegrasyonun yüksek olması ile birlikte Türkiye’de yerleşik kişilerin yurt dışındaki doğrudan yatırımları arttı.
Finans sektörü yurt dışında doğrudan yatırımların yoğunlaştığı önemli bir sektör konumunda yer alıyor. 2002 yılı itibarıyla toplam 6 milyar dolarlık yurt dışındaki doğrudan yatırım stokunun 1 milyar dolarını bankalara yapılan yatırım oluştururken, 2014 yılı itibarıyla 30 milyar doların üzerine çıkan doğrudan yatırım stokunun 6 milyar dolarını bankacılık sektörüne yapılan yatırımlar oluşturdu.
Yurt dışı şube sayısındaki artış yüzde 98
Türkiye Bankalar Birliği’nin (TBB) Araştırma Birimi’nin hazırladığı “Türk Bankacılık Sektörü Yurtdışı Şube, Temsilcilik ya da Bağlı Ortaklık Dağılımı Değerlendirmesi”nde 2002 yılında Türk bankalarının 26 ülkede faaliyette bulunurken, değişen ekonomik ihtiyaçlar ve finansal gerekliliklerle birlikte 2014’te şube, temsilcilik ya da bağlı ortaklık olmak üzere 29 ülkede faaliyet gösterdiği belirtildi.
Değerlendirmede, 2002 yılından itibaren yaşanan dönemde yurt dışında şube, temsilcilik ya da bağlı ortaklığı bulunan banka sayısının azaldığı ve 2014 yılı itibarıyla 17 olarak gerçekleştiği; yurt dışında faaliyet gösteren banka sayısındaki azalışta kapanan ya da birleşen bankaların etkili olduğu kaydedildi.
TBB verilerine göre, 2002 yılında bankaların yüzde 21’inin yurt dışında faaliyeti bulunurken, bu oran 2014 yılında yüzde 38’e yükseldi. Faaliyet gösterilen ülke sayısının artmasının yanında şube sayısındaki yükseliş çok daha fazla oldu. Yurt dışı şube sayısı 2002 – 2014 döneminde yüzde 98’lik artışla 41’den 81’e yükseldi.
Yurt dışı şube sayısında en yüksek artış KKTC’de yaşandı. Söz konusu ülkeyi Irak, Yunanistan ve Bulgaristan izledi. Komşu ülkelerle bankacılık alanındaki ilişkiler arttı.
Yurt dışında en fazla şubeye 25’er şube ile Ziraat Bankası ve İş Bankası sahip iken, bu bankaları 8 şube ile Garanti ve 5 şube ile Halkbank izledi.
Bankaların yurt dışı şubeleri aracılığı ile kullandırılan krediler 13 milyar dolar olurken, gerçek ve tüzel kişilere ait toplam mevduat 10 milyar dolar olarak gerçekleşti.