Hükümetin 3. köprü, 3. havaalanı, Akkuyu Nükler Santrali gibi büyük projeleri Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) sürecinden muaf tutmak için çıkardığı yönetmelikler Danıştay’dan döndü.
Hükümet, Danıştay’ın karanını ortadan kaldırmak için yasal düzenleme yaptı ancak bu da Anayasa Mahkemesi’ne takıldı. Büyük projeleri ÇED kapsamı dışına çıkaran Torba Yasa Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edildi.
İptalin gerekçesi önceki gün Resmi Gazete’de yayınlanırken, karar da yürürlüğe girmiş oldu. Mahkeme kararında, yargı kararlarının gerekçelerinin iktidar tarafından ‘sözcük oyunlarıyla’ nasıl farklı yorumlandığına da dikkat çekti.
YÖNETMELİK OLMADI YASA
Projeler yaşama geçirilirken, çevreye etkilerinin değerlendirilme için ÇED raporları isteniyor. Bu süreci bir an önce aşmak isteyen AK Parti iktidarı, 3. köprü, 3. havaalanı, Akkuyu Nükleer Santrali gibi büyük projeleri ÇED sürecinin dışına çıkarabilmek için birçok yönetmelik değişikliği yaptı. Ancak bu yönetmelik değişikliklerinin tamamı Danıştay’dan döndü. Hükümet bunun üzerine farklı bir yola başvurdu.
Bu kez de yasa değişikliği yaptı. Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasası ile Bazı Yasalarda Değişiklik Yapılmasına Dair Yasa’yı (torba yasa) çıkardı. Torba yasa ile Çevre Yasası’nda da birçok projeyi ÇED sürecinin dışına çıkaran önemli bir değişiklik yapıldı. Torba Yasa 29 Mayıs 2013 tarihinde yürürlüğe girdi. Böylece bu tarihte planlama aşaması geçen ve ihale süreci başlamış olan veya üretim, işletmeye geçen projeler ÇED kapsamı dışında bırakıldı.
CHP AYM’YE BAŞVURMUŞTU
CHP torba yasayı Anayasa Mahkemesi’ne taşıdı. Başvuruda bu maddenin de iptali istendi. Anayasa Mahkemesi, maddedeki “…planlama aşaması geçmiş ve ihale süreci başlamış olan veya…” ibaresini anayasa aykırı bularak iptal etti.
Mahkeme kararında, ÇED’in yatırım ve faliyetlerin, doğayı tahrip etmeden, çevreyi kirletmeden gerçekleştirilmesindeki önemine dikkat çekti. Projeler ile yapı ve tesislerin ÇED uygulamasının kapsamı dışında bırakılmasının “sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına müdahale” niteliği taşıdığına işaret eden mahkeme, ÇED’in devlete yüklenen çevreyi koruma ödevinin bir gereği olduğunu vurguladı.
Kararda hükümete uyarı
Anayasa Mahkemesi, kararında hükümete önemli bir uyarıda da bulundu. Daha önce ÇED değişiklikleriyle ilgili yargıdan çıkan kararlara dikkat çeken Anayasa Mahkemesi, torba yasadaki değişiklikle Danıştay kararlarının yorumlanmasında “sözcük oyunları” yapıldığına işaret etti.
Kararda şöyle denildi: “İptali istenilen yasa düzenlemesi ile Danıştay kararının gerekçesi sözcük oyunuyla, yap boza maruz bırakılmıştır. Danıştay’ın ‘planlama aşaması geçmiş’ ifadesiyle ‘işletmeye başlamış ve üretim aşamasında bulunan faliyetleri’ vurgulamasına rağmen iptali istenilen düzenleme ile ‘planlama aşaması geçmiş’ ifadesi üretim ve işletme aşamasında bulunan faliyetler bağlamından koparılmış ve daha işletmeye ve üretime başlamamış faliyetleri de kapsayacak biçimde düzenlenmiştir. Bu şekilde ÇED kapsamı dışında tutulacak faaliyetler, üretim ve işletme aşamasında olduğu belgelenen faaliyetlerin ötesine geçerek, işletme ve üretim faaliyeti içinde olmayan projeleri de kapsayacak biçimde genişletilmiştir.”
AYM’nin kararı ne anlama geliyor?
Anayasa Mahkemesi’nin 3 Temmuz 2014 tarihinde verdiği karar önceki gün Resmi Gazete’de yayınlandı. Anayasa Mahkemesi kararları Resmi Gazete’de yayınlandıkları gün yürürlüğe giriyor. Dün yürürlüğe giren kararla, 23 Haziran 1997 tarihinden önce kamu yatırım programına alınan, 29 Mayıs 2013 tarihi itibariyle de üretim veya işletmeye başlamış olan projeler ile bunların gerçekleştirilmesi için zorunlu olan yapı ve tesisler ÇED dışında kalacak. Ancak henüz üretim veya işletmeye alınmamış yani tamamlanmamış olan bütün projeler için ÇED zorunlu olacak.